Το πόνημα Πνευματική Πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο (13ος αιώνας – μέσα 16ου) σκοπό έχει να καταδείξει τον ακριβή ρόλο που διαδραμάτισαν αυτά όχι μόνον ως φορείς εκπαίδευσης και γνώσης, αλλά και ως συνδετικοί κρίκοι για τη διαμόρφωση της συνείδησης του Γένους, από την Άλωση έως τα προεπαναστατικά χρόνια.

Ο πρώτος τόμος (θα ακολουθήσουν τρεις ακόμη έως το 2020) πραγματεύεται τις απαρχές της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας, αρχικά στην Ιταλία και στη συνέχεια στον Βορρά, ως απαραίτητο στοιχείο για την ολοκλήρωση του ουμανιστικού κινήματος, που άρχισε να εκδηλώνεται από τα μέσα του 14ου αιώ­να. Στη συνέχεια γίνεται εκτεταμένα λόγος για την αναζήτηση και τη συλλογή ελληνικών χειρογράφων, το μεταφραστικό ρεύμα, τη διαμάχη για το φιλοσοφικό πρωτείο μεταξύ Πλάτωνα και Αρι­στο­τέλη, τις απαρχές της διδασκαλίας των Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας και τον ρόλο του έντυπου βιβλίου στη διάδοση της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής γραμματείας.

Τέλος, εξαίρεται ο ρόλος της Εκκλησίας με τα τρία Πατριαρχεία της Ανατολής, αλλά και τα μοναστηριακά κέντρα –το Άγιον Όρος δηλαδή και τα Μετέωρα–, που πρόσφεραν ασφαλή στέγη στον πνευματικό κόσμο ο οποίος διαβιούσε υπό ξένη κυριαρχία, και στον ρόλο των κωδικογράφων στην αναπαραγωγή της πνευματικής παράδοσης, και όχι μόνο.

Περιεχόμενα

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΕΝ ΕΙΔει ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ

ΤΑ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΟΣ Τῼ ΚΑΙΣΑΡΙ

Κεφαλαιο Α΄

Ἀπό τήν κατάληψη τῆς Κωνσταντινούπολης τό 1204

ὥς τήν Ἅλωση τό 1453

Πολιτικές καί θρησκευτικές ἐλευθερίες,

οἰκονομία καί μεταναστεύσεις

Ἱστορικό-Ἰδεολογικό πλαίσιο

Βυζαντινά κράτη

Ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Νίκαιας

Ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Τραπεζούντας

Ἡ πνευματική ζωή

Ἡ βιβλιοθήκη τῆς «Ἀκαδημίας»

Τό Δεσποτάτο τῆς Ἠπείρου

Πνευματικά κέντρα

Ἡ Σχολή τῆς Μονῆς τῶν Φιλανθρωπηνῶν

Ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Θεσσαλονίκης

Λατινικά βασίλεια

Τό Κυπριακό βασίλειο

Ἡ βενετική κυριαρχία

Χαρακτηριστικά τῆς πνευματικῆς ζωῆς

Ἠπειρωτική Ἑλλάδα

Ἡ Ἡγεμονία τῆς Ἀχαΐας

Ἡ καταλανική μάστιγα

Βενετικές κτήσεις

Κρήτη

Εὔβοια, Σποράδες καί τό «Δουκάτο τοῦ Αἰγαίου» 34

Δωδεκάνησα

Χίος

Λέσβος

Ἑπτάνησα

Κέρκυρα

Κεφαλληνία, Ἰθάκη, Ζάκυνθος

Λευκάδα

Κύθηρα

Ρόδος

Πολιορκία καί ἅλωση τῆς Ρόδου (1522)

Ὁ Ἑλληνισμός τῆς Κάτω Ἰταλίας καί τῆς Σικελίας

Πολιτισμικές ἐπιδράσεις τῶν Λατίνων στήν Ἑλλάδα

Διοίκηση-Οἰκονομία στά κατεχόμενα ἐδάφη ἀπό τούς Ὀθωμάνους καί τούς Βενετούς

Ἀγροτική-Βιοτεχνική παραγωγή

Προϊόντα

Κτηνοτροφία

Βιοτεχνία

Ἐργατικό δυναμικό

Ἐμπόριο-Ναυτιλία

Διακομιστικό ἐμπόριο

Ναυτιλία

Διασπορά τῶν λαῶν

Ἐποικισμοί

Οἱ Ἀρμένιοι

Οἱ Ραγουζαῖοι

Οἱ Ἑβραῖοι

Οἱ Ἀλβανοί

Οἱ Τσιγγάνοι

Τά νομίσματα

Σημειώσεις

Κεφαλαιο Β΄

Ἡ διάδοση τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας καί Γραμματείας στήν Ἰταλία

Τά ἑλληνικά γράμματα στή Δύση

Ἡ διδασκαλία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας

Ἐκπαίδευση

Παλαιολόγεια ἐκπαίδευση

Ἐκπαίδευση καί ἐκδοτικό πρόγραμμα

Ἡ οὑμανιστική σχολή τοῦ Guarino Veronese

Οὑμανιστική φιλοσοφία

Τό μεταφραστικό κίνημα στήν Ἰταλία

Τό Καθολικόν Μουσεῖον στήν Κωνσταντινούπολη

Ἡ ἀνακάλυψη τῶν ἑλληνικῶν χειρογράφων στήν Ἀναγέννηση

Ἡ συμβολή τῶν Ἑλλήνων κωδικογράφωνστήν οὑμανιστική παιδεία

Ἀσυνέχεια στή διδασκαλία τοῦ Χρυσολωρᾶ

Ἡ Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας (1437-1439)

Ἡ ἀναζωπύρωση τῆς διαμάχης πλατωνικῶν καί ἀριστοτελικῶν στήν Ἰταλία

Ὁ πνευματικός κύκλος τοῦ πάπα Νικολάου Ε΄

Τό Δεσποτάτο τοῦ Μορέως

Ἡ πνευματική καλλιέργεια

Ὁ Πλήθων, ἡ «σχολή» του καί οἱ ἄνθρωποι τοῦ βιβλίου γύρω του

Ἡ Ἀκαδημία τοῦ Βησσαρίωνα

Θρησκευτικός οὑμανισμός

Σημειώσεις

Κεφαλαιο Γ΄

Τά Τυπογραφικά Κέντρα

τοῦ Ἑλληνικοῦ Βιβλίου στήν Ἰταλία

Ἀρχέτυπες ἐκδόσεις ἑλληνικῶν ἔργων σέ λατινική μετάφραση

Ἐκκλήσεις Ἑλλήνων λογίων γιά νέα Σταυροφορία

Τό γλωσσικό-φιλολογικό πρόβλημα

Γραμματική: ἐργαλεῖο γιά τήν ἐκμάθηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας

Λεξικά

Ἐπιφυλάξεις ὡς πρός τό ἔντυπο βιβλίο στή Δύση καί τήν Ἀνατολή

Ἀπαρχές τῆς ἑλληνικῆς τυπογραφίας

Ὁ πρῶτος Ἕλληνας τυπογράφος

Δύο Κρῆτες κληρικοί ἐκδότες

Τό πρῶτο ἑλληνικό ἰδιόκτητο τυπογραφεῖο

Ἑλληνικά τυπογραφικά στοιχεῖα

Περί ἔντυπης «πρώτης ἔκδοσης» (editio princeps)

Ἕλληνες στό Πανεπιστήμιο τῆς Πάντοβας

Ἡ διδασκαλία τοῦ Τομαίου

Λογοκρισία

Τό ἑλληνικό πανεπιστημιακό βιβλίο

Ἀφιερωματικά σημειώματα καί πρόλογοι ἐκδόσεων

Τά ἑλληνικά γράμματα στή Ρώμη

Ὁ ρόλος τοῦ Καλλιέργη στή διάδοση τοῦ ἑλληνικοῦ βιβλίου στή Ρώμη

Ἡ ἰδεολογία τῶν ἀποφοίτων τοῦ Ἑλληνικοῦ Γυμνασίου τῆς Ρώμης

Ἡ περίπτωση τοῦ Λουκάνη

Ἄγγελος Φορτίας

Νικόλαος Σοφιανός

Τό πρῶτο «θεολογικό» βιβλίο στή δημώδη γλώσσα: Ἰ. Καρτάνος

Ἀνδρόνικος Νούκιος

Ἀντώνιος Ἔπαρχος

Ἰάκωβος Τριβώλης

Δημήτριος Ζῆνος

Ματθαῖος Δεβαρῆς

Ἐπιγραμματοποιία

Ἡ ἀναβίωση μιᾶς παλαιᾶς λογοτεχνίας

Σημειώσεις

Κεφαλαιο Δ΄

Ἡ ἐξάπλωση τῶν Ἑλληνικῶν Σπουδῶν στόν Βορρᾶ

Παρίσι: Τό μεγάλο οὑμανιστικό κέντρο τοῦ Βορρᾶ

Ὁ Λάσκαρης ἀπόστολος τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος στόν Βορρᾶ

Ἡ ἐκκλησία τῆς Γαλλίας καί ἡ ἀρχαία λογοτεχνία

Ὁ Jacques Lefèvre D’Étaples: Οἱ παραδόσεις του γιά τόν Ἀριστοτέλη